Ludzie, którzy zmieniają świat: Abhijit Banerjee, Esther Duflo i Michael Kremer

W 2019 roku laureatami Nagrody Banku Szwecji im. Alfreda Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych zostali Abhijit Banerjee, Esther Duflo i Michael Kremer za badania, które „znacząco poprawiły naszą zdolność do walki z globalnym ubóstwem”. Oparte na eksperymentach, nowe podejście tych trojga naukowców znacząco zmieniło ekonomię rozwoju, a opracowane przez Laureatów metody mają zdaniem Akademii „wielki potencjał”, by poprawić warunki życia wielu najgorzej sytuowanych ludzi.

Abhijit Banerjee to urodzony w Indiach amerykański ekonomista, profesor ekonomii w Massachusetts Institute of Technology oraz współzałożyciel i współdyrektor Abdul Latif Jameel Poverty Action Lab, globalnego centrum badawczego z siedzibą w MIT. Esther Duflo jest francusko-amerykańską naukowczynią pracującą na Massachusetts Institute of Technology, współzałożycielką i dyrektorką Abdul Latif Jameel Poverty Action Lab na MIT i pracowniczką naukową The National Bureau of Economic Research. Michael Kremer jest amerykańskim ekonomistą, pracownikiem Uniwersytetu Harvarda. 

W ciągu ostatnich dwóch dekad poziom życia ludzi znacznie się poprawił niemal na całym świecie. Dobrobyt gospodarczy (mierzony jako PKB na mieszkańca) podwoił się w najbiedniejszych krajach w latach 1995–2018. Śmiertelność dzieci spadła o połowę w stosunku do 1995 r., a odsetek dzieci uczęszczających do szkoły wzrósł z 56 do 80 procent.

Pomimo tych postępów gigantyczne wyzwania pozostają. Ponad 700 milionów ludzi nadal utrzymuje się ze skrajnie niskich dochodów. Każdego roku pięć milionów dzieci umiera przed ukończeniem piątego roku życia, często z powodu chorób, którym można by zapobiec lub wyleczyć za pomocą stosunkowo tanich i prostych metod leczenia. Połowa dzieci na świecie nadal opuszcza szkołę bez podstawowych umiejętności czytania, pisania i liczenia.

W celu uzyskania najlepszych sposobów walki z globalnym ubóstwem Laureaci zastosowali nowe podejście, które polega na podziale problemu na mniejsze, łatwiejsze do rozwiązania kwestie, na przykład badali możliwość poprawy wyników edukacyjnych lub zdrowia dzieci. Naukowcy dowiedli, że rozwiązań tych mniejszych i bardziej precyzyjnych zagadnień często najlepiej jest szukać za pomocą starannie zaplanowanych eksperymentów wśród osób, które są najbardziej dotknięte danym problemem.

Pierwsze badania Laureatów dotyczyły problemów związanych z edukacją. Naukowcy zastanawiali się, jakie działania zwiększają wyniki edukacyjne przy najniższych kosztach. W krajach o niskich dochodach brakuje podręczników, a dzieci często chodzą do szkoły głodne. Czy wyniki uczniów poprawiłyby się, gdyby mieli oni dostęp do większej liczby podręczników? A może bardziej efektywne byłoby zapewnienie im darmowych posiłków w szkole? Badania terenowe przeprowadzone na wiejskich terenach zachodniej Kenii wykazały, że większa liczba podręczników i darmowe posiłki szkolne miały niewielki wpływ na wyniki edukacyjne, ale ukierunkowana pomoc dla słabych uczniów znacznie je poprawiła.

Eksperymenty zaprojektowane przez Laureatów miały dwie ważne cechy. Po pierwsze, uczestnicy badań podejmowali rzeczywiste decyzje w swoim codziennym otoczeniu, zarówno w grupie interwencyjnej, jak i w grupie kontrolnej. Po drugie, naukowcom towarzyszyło przekonanie, że wiele zjawisk, które chcemy poprawić (np. efekty kształcenia), odzwierciedla indywidualne decyzje (np. uczniów, rodziców i nauczycieli). „Zrównoważona poprawa wymaga zatem zrozumienia, dlaczego ludzie podejmują decyzje, które podejmują – siły napędowe ich decyzji. Banerjee, Duflo i Kremer nie tylko testowali, czy dana interwencja zadziałała (lub nie), ale także dociekali dlaczego” – tłumaczy komisja noblowska.

Czy leki i opieka zdrowotna powinny być płatne, a jeśli tak, to ile powinny kosztować? Eksperyment terenowy przeprowadzony przez Kremera i jego współpracownika wykazał, że jeśli tabletki odrobaczające były darmowe, 75 procent rodziców dawało ten lek swoim dzieciom, natomiast gdy trzeba było za niego zapłacić (kosztował mniej niż dolara), na ten krok decydowało się tylko 18 procent opiekunów. Wniosek: ubodzy ludzie są niezwykle wrażliwi na koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej.

Niska jakość usług medycznych to kolejny powód, dla którego ubogie rodziny tak mało inwestują w środki zapobiegawcze. Banerjee i Duflo wraz z zespołem zbadali, czy mobilne kliniki szczepień – w których personel zawsze był na miejscu – mogłyby rozwiązać ten problem. Wskaźniki szczepień potroiły się wówczas w losowo wybranych wioskach (18 procent zamiast 6).

Jednak zachęty i lepsza dostępność opieki zdrowotnej nie rozwiązały problemu całkowicie, ponieważ 61 procent dzieci pozostało częściowo zaszczepionych. Ludzie nie zawsze są w pełni racjonalni i to wyjaśnienie może być również kluczem do innych obserwacji, które, przynajmniej początkowo, wydają nam się trudne do zrozumienia.

Prace Laureatów miały wyraźny wpływ na politykę, zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio. Badania nad korepetycjami sprawiły, że ponad pięć milionów indyjskich dzieci otrzymało wsparcie edukacyjne, natomiast badania nad odrobaczaniem pokazały, jak duży wpływ mają ceny leków na decyzje rodziców związane z profilaktyką zdrowotną. Dzięki badaniom Banerjee, Duflo i Kremera wiele organów publicznych i organizacji prywatnych zmieniło sposób działania, wycofując środki z nieskutecznych programów pomocowych i przekierowując je tam, gdzie mogą być sensownie zagospodarowane.

Ekonomia, zwykle kojarzona z dobrobytem i konsumpcją, może znacząco przyczyniać się do poprawy losu najuboższych, wpływać na rzeczywistość krajów o niskim dochodzie i motywować do podejmowania decyzji służących walce z ubóstwem.

Na podstawie: Popular science background:The Prize in Economic Sciences 2019 (nobelprize.org)